ارتودنسی چیست؟

حتما در اینستاگرام عکس‌هایی  از ردیف دندان‌های خوش فرم مردم را قبل و بعد از ارتودنسی دیده‌اید. ظاهر قبل از ارتودنسی وحشتناک ولی بعد از آن بسیار طبیعی‌ست. اگر بعد از دیدن این عکس‌ها وسوسه شده‌اید که سراغ ارتودنسی دندان بروید این مقاله به شما اطلاعات خوبی می‌دهد.

ارتودنسی درمانی زمان‌بر  است که مدت زمان  آن  بسته به شدت ناهنجاری و فرم دندان بیمار بستگی دارد. ابتدا در مورد کیس‌های این درمان صحبت خواهم کرد و در انتها اگر سوالی داشته باشید به آن پاسخ خواهم داد.

در این مقاله چه می‌خوانیم:

ارتودنسی چیست؟

 

ارتودنسی شاخه‌ای از دندان‌پزشکی است که در آن ناهنجاری‌های دندانی درمان می‌شوند.

صورت بعضی از این ناهنجاری‌ها به گونه‌ای است که دندان‌ها زمانی که دهان بسته می‌شود در مکان درست خود قرار ندارند. در نهایت این مسئله باعث می‌شود که گاز زدن یا به اصطلاح بایت (bite) به درستی انجام نشود.

درمان ارتودنسی برای بهبود ظاهر شخص می‌تواند جنبه‌ی زیبایی داشته باشد ولی معمولاً  به بهبود عملکرد دهان و دندان هم  کمک می‌کند.

انواع ناهنجاری‌های دهان و فک که به ارتودنسی نیاز دارند

اگر فک‌ و دندان‌ها به شکل درستی تکامل پیدا نکرده باشند، ناهنجاری‌های دندانی یا مال اکلوژن (malocclusion) رخ می‌دهد. در این ناهنجاری دندان‌ها کج شده و ممکن است هم تراز هم نباشند. در این شرایط کف و نوک دندان‌ها هم در یک تراز قرار ندارد.

در این مقاله عبارت ناهنجاری دندانی  را زیاد خواهید دید، خب باید بگویم که  این بیماری وضعیت سلامتی آدم را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد. ولی عواقب ناخوشایندی برای شخص دارد.

اگر شکل صورت و ظاهر دندان‌ها نازیبا باشد، باعث خجالت زدگی فرد، کمبود اعتماد به نفس و حتی افسردگی شود.

دلایل بروز ناهنجاری‌های دندانی می تواند مشکلات ژنتیکی، آسیب و ضربه به دندان‌ها و استخوان‌های صورت و یا بعضی عادات مثل مکیدن مکرر انگشتان دست بخصوص انگشت شست باشد.

ناهنجاری‌های دندانی شدید ممکن است روی غذا خوردن، صحبت کردن و حتی تمیز نگه داشتن دندان‌ها اثر بگذارند.

 ارتودنسی برای درمان ناهنجاری زیر کمک می‌کند:

بیرون زدگی دندان‌های جلویی (Protruding front teeth): ارتودنسی در این کیس خاص باعث بهبود ظاهر فرد و محافظت از دندان‌ها در برابر آسیب در طی مسابقات ورزشی یا زمین خوردن می‌شود.

شلوغی دندان ها یا به هم ریخته بودن دندان‌ها (Crowding): در یک فک کوچک ممکن است فضای کافی برای همه دندان‌ها موجود نباشد. پزشک متخصص در این شرایط یک یا چند دندان را می‌کشد تا فضای خالی برای دیگر دندان‌ها باز شود.

دندان نهفته (Impacted teeth): این شرایط زمانی رخ می‌دهد که دندان دائمی بزرگسالی از لثه یا استخوان سر در نیاورده و یا اینکه کامل از آن خارج نمی‌شود.

 عدم تقارن دندان‌ها (Asymmetrical teeth): در این شرایط دندان‌های بالا و پایین به صورت کامل با هم منطبق نیستند. خصوصاً زمانی که دهان بسته است اما دندان‌ها هنوز هویدا هستند.

دیپ بایت یا اور بایت (Deep bite, or overbite): در این شرایط زمانی که دندان‌ها محکم روی هم قرار می‌گیرند، دندان‌های بالایی کمی بیش از مقدار طبیعی روی دندان‌های پایینی خواهند نشست

ریورس بایت یا بایت معکوس(Reverse bite): در این شرایط زمانی که دندان‌ها محکم روی هم قرار می‌گیرند، دندان‌های بالایی داخل دندان‌های تحتانی فرو می‌روند.

اپن بایت (Open bite): در این شرایط حتی وقتی دندانها روی هم قرار دارند، فضای خالی بین آن‌ها دیده می‌شود

اندربایت (Underbite): دندان‌های بالایی در این شرایط عقب‌تر قرار دارند و یا اینکه دندان‌های تحتانی بیش‌ از حد جلو هستند.

کراس بایت (Crossbite): در این شرایط حداقل یکی از دندان‌های بالایی کاملا روی دندان‌های پایینی قرار نمی‌گیرند. این دندان‌ها بسیار نزدیک گونه و یا زبان قرار دارند.

درست قرار نگرفتن دندان‌ها روی هم (Misplaced Midlines): زمانی که وسط دو دندان بالایی روی خط ما بین دو دندان پایینی قرار ندارد.

فاصله بین دندانی (Spacing): در این شرایط بین دندان‌ها فاصله وجود دارد‌. علت فاصله می‌تواند از دست رفتن دندان‌ باشد و یا اینکه دندان به درستی فضای دهان را پر نکرده است. این شرایط کاملا متضاد با به هم ریختگی دندانی است

ارتودنتیست همچنین به حل مشکلاتی همچون همچون دندان قروچه و یا حرکات غیر طبیعی فک هم کمک می‌کند.

 آیا بعد از ارتودنسی نیاز به درمان زیبایی داریم؟

این موضوع به تصمیم شما و مشورتی که با دندانپزشک می‌کنید بستگی دارد، بعضی از شکستگی‌های دندان که از قبل موجود باشند مانند لب پریدگی دندان‌ها، خوردگی‌های ناشی از دندان قروچه یا براکسیسم و همچنین رنگ دندان با ارتودنسی قابل درمان  نیست، در این مواقع است که ارتودنتیست با همکاری یک دندانپزشک زیبایی دندان، این مشکل را برطرف کرد و با لمینت یا کامپوزیت ونیر برای شما یک لبخند  با دندان‌های زیبا و طبیعی می سازد.

برای دندان‌های از دست رفته و یا بی دندانی های مادرزادی (Missing teeth) در ارتودنسی چه کاری می‌توان انجام داد؟

 در این موارد معمولا ارتودنتیست فضای لازم برای دندان مورد نظر را با توجه به شرایط بقیه دندان‌ها ایجاد می‌کند تا بعد از پایان ارتودنسی برای درمان‌های پروتز دندان و یا ایمپلنت دندان اقدام شود.

هدف از درمان ارتودنسی

متخصص ارتودنسی برای دستیابی به اهداف زیر کارهای گوناگونی را انجام می‌دهد:

• بستن فضاهای بین دندان‌ها

• هم تراز کردن نوک دندان‌ها

• صاف کردن دندان‌ها

• بهبود توانایی صحبت کردن یا جویدن و جلوگیری از بروز سردرد، کمردرد، درد شانه‌ها و یا حتی اختلال مفصل گیجگاهی – فکی

• بهبود وضعیت سلامتی لثه‌ها و دندان‌ها در دراز مدت

• جلوگیری از آسیب‌های جدی دندانی و ساییدگی دندان‌ها

• درمان مشکلات مربوط به قرار گرفتن دندان‌ها روی هم یا مشکلات مربوط به بایت دندان‌ها

در نهایت باید بگویم که درمان ارتودنسی نه تنها منجر به بهبود وضعیت دندان‌ها می‌شود بلکه علاوه بر آن به جویدن و صحبت کردن بهتر می‌انجامد و از آسیب‌های دندانی و در مواردی هم از پوسیدگی دندان‌ها جلوگیری می‌کند.

برای دستیابی به این اهداف، متخصص ارتودنسی از ابزارهای دندانپزشکی متنوعی  مثل هدگیر، پلاک و براکت و … استفاده می‌کند.

آیا ارتودنسی درد دارد؟

ارتودنسی می‌تواند باعث احساس ناراحتی در فرد شود، ولی این احساس معمولاً خیلی بد نیست. زمانی که براکتهای ارتودنسی برای اولین بار در دهان قرار می‌گیرند، فرد درد خاصی را احساس نمی‌کند. قرار دادن کامل بریس‌ها در دهان بین یک تا دو ساعت طول می‌کشد.

بعد از اینکه کار قرار دادن ابزارهای ارتودنسی در دهان به پایان رسید، فرد ممکن است درد کمی را در دندان‌ها و لثه‌ی خود احساس کند. این درد ممکن است تا یک هفته ادامه داشته باشد. در طی این مدت زمان فرد به بودن براکتها در دهان خود کم کم عادت می‌کند. در واقع سیم‌ها و بند پلاستیکی دور دندان‌ها به آن‌ها فشار وارد کرده و به تدریج باعث راست شدن آن‌ها می‌شوند و مدتی زمان لازم است که فرد به این درد عادت کند.

در جریان هفته‌ی اول بعد از نصب ارتودنسی فرد ممکن است احساسات زیر را تجربه کند:

• درد و فشار روی دندان‌ها و لثه به خصوص در هنگام جویدن

• درد در قسمت داخلی گونه

• احساس ناراحتی و حتی بریدگی روی زبان به دلیل برخورد زبان با براکت های ارتودنسی

معمولاً این درد با مسکن‌های ضد درد همچون استامینوفن (acetaminophen) قابل کنترل است. از طرفی دیگر برای کاهش التهاب لثه می‌توان از ایبوپروفن (ibuprofen) و ناپروکسن (naproxen) استفاده کرد. در طول هفته اول بهتر است فرد از مواد غذایی نرم استفاده کند که نیاز به جویدن نداشته باشد، این مواد غذایی شامل سوپ، ماست و بستنی هستند. نوشیدنی‌های خنک مانند اسموتی‌ها هم به کم شدن شدت التهاب لثه کمک می‌کنند.

از طرفی دیگر باید از مصرف برخی از مواد غذایی همچون ذرت بو داده، شکلات‌های سخت و چسبناک و آدامس که به براکتها آسیب می‌زند هم جلوگیری شود.

بسیاری از افراد بعد از یک ماه به براکت های خود عادت می‌کنند. بعد از گذشت ۶ ماه حتی فرد ممکن است متوجه حضور براکت‌ها در دهان خود هم نباشد. با این همه کمی احساس درد به صورت گهگاه بسیار طبیعی است.

از طرفی دیگر بعد از قرار دادن ارتودنسی در دهان فرد برای تنظیم آن‌ها باید ماهی یک‌بار به دندانپزشک  مراجعه کند. سفت کردن براکت‌ها هم برای چند روز باعث ایجاد احساس ناراحتی و درد کم خواهد شد. ولی بعد از چند روز به این درد عادت خواهید کرد. از طرفی دیگر استفاده از داروهای مسکن هم در این میان بسیار کمک کننده است.

ابزارهای مورد استفاده در ارتودنسی

ابزارهای مورد استفاده در ارتودنسی ثابت و متحرک هستند:

ابزارهای ثابت (Fixed appliances)

این ابزارها رایج‌ترین ابزارهای مورد استفاده در ارتودنسی هستند و زمانی استفاده می‌شوند که جزئیات روند درمان  و انجام دقیق روند درمان اهمیت داشته باشد.

فردی که از ابن ابزارها استفاده می‌کند می‌تواند مثل افراد عادی غذا و نوشیدنی مصرف کند. ولی با این همه مصرف نوشیدنی‌های کربناته و باقی مواد غذایی خاص که قبلاً در مورد آن صحبت کردیم توصیه نمی شود

افرادی که ورزش‌های خاص همچون ورزش‌هایی که با تماس زیاد با حریف همراه است را انجام می‌دهند، باید به پزشک خود اطلاع داده و گاهی هم نیاز است که از ابزارهای محافظت کننده لثه استفاده کنند.

نمونه‌هایی از ابزارهای ارتودنسی ثابت عبارتند از:

بریس (Braces)

بریس ها خود شامل براکت‌ها (bracket)، سیم‌ها (wire) و بندها (band) می‌شوند. بندها محکم دور دندان‌ها ثابت شده و برای بریس به مانند یک لنگر عمل می‌کنند، در حالی که براکت‌ها معمولاً به دندان‌های جلویی متصل می‌شوند.

سیم‌ها هم به شکل قوس از میان براکت‌ها عبور کرده و درون بندها ثابت می‌شوند. هر چه قدر قوس سیم سفت‌تر شود، به دندان فشار بیشتری وارد می‌شود. با گذشت زمان این فشار باعث می‌شود تا دندان در جای مناسب خود قرار گیرد.

فرد باید برای تنظیم و یا سفت کردن بریس‌ها هر ماه به دندانپزشک مراجعه کند. درمان ارتودنسی به این روش ممکن است چندین ماه تا چندین سال طول بکشد. بریس ها در انواع شفاف بی رنگ و رنگی موجود هستند.

نگهدارنده‌ی ثابت فضا (Fixed-space maintainers)

اگر کودک دندان شیری خود را از دست بدهد، این ابزارهای مخصوص از حرکت دو دندان مجاور به درون فضای خالی تا زمان رشد دندان دائمی جلوگیری می‌کند. یک بند به یکی از دندان‌های مجاور این فضای خالی متصل شده و یک سیم از بند به سمت یکی از دندان‌ها حرکت می‌کند. عوارض عدم استفاده از فضا نگهدارنده معمولا به صورت نهفته ماندن یک دندان دائمی نمایان می‌شود.

نگهدارنده‌ی فضای متحرک  (Removable space maintainers)

 این ابراز روش جایگزینی برای روش نگهدارنده‌ی فضای ثابت است.

عادت شکن ها (Special fixed appliances)

این ابزار به کنترل فشار وارد شده از طریق زبان و یا مکیدن انگشتان کمک می‌کند. استفاده از این ابزارها در هنگام غذا خوردن باعث ایجاد ناراحتی فرد می‌شود، بنابراین به جز زمان‌ غذا خوردن، در بقیه موارد باید از آن‌ها استفاده کرد.

ابزارهای ارتودنسی متحرک

از این روش و وسایل برای درمان مشکلات خفیفی همچون پیشگیری از مکیدن انگشت شست یا اصلاح دندان‌هایی که به حد خفیفی کج هستند استفاده می‌شود.

این ابزارها تنها برای تمیز کردن، غذا خوردن و یا نخ دندان کشیدن باید خارج شوند. گاهی پزشک به بیمار توصیه می‌کند که در زمان فعالیت‌های خاصی همچون نواختن ابزار آلات موسیقی بادی و یا دوچرخه سواری آنها را از دهان خود خارج کند.

نمونه‌ای از ابزارهای ارتودنسی متحرک عبارتند از:

الاینر یا تراز کننده (Aligners) ارتودنسی شفاف: الاینر ها ابزارهای جایگزین بریس‌ها هستند و معمولاً برای بزرگسالان از آن‌ها استفاده می‌شود. معمولاً این ابزار ارتودنسی توسط دیگران مشاهده نمی‌شود و افراد می‌توانند برای مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و یا غذا خوردن آن‌ها را از دهان خود خارج کنند. هر الاینر برای ۲ تا ۳ هفته استفاده شده و سپس با نوع سخت‌تر جایگزین می‌شود.

هدگیر (Headgear): هدگیر ها دارای یک بند هستند که در پشت سر قرار می‌گیرد و در جلو از سیم‌های فلزی تشکیل شده‌اند. از این ابزار برای کند کردن سرعت رشد فک فوقانی و نگه داشتن دندان‌های پشتی در مکان صحیح خود زمانی که دندان‌های جلویی به سمت عقب کشیده می‌شوند، استفاده می‌شود.

ضربه گیر لب و گونه (Lip and cheek bumpers): این ابزارها مانع از وارد آمدن فشار زیاد از سوی گونه‌ها یا لب‌ها روی دندان‌ها می‌شود.

اکسپندر یا وسیع کننده کام (Palatal expander): از این ابراز برای توسعه دادن قوس فک فوقانی استفاده می‌شود. این ابزار از یک پلاک پلاستیکی به همراه پیج‌هایی روی پلاک و یا روی سقف دهان تشکیل شده است. پیچ‌ها به مفاصل موجود در استخوان‌ها فشار وارد کرده و آن‌ها را به سمت بیرون هدایت می‌کنند. این کار اندازه فضای سقف دهان را افزایش خواهد داد.

نگهدارنده‌ها (Retainers): این ابزارها بعد از درمان برای متوقف کردن حرکت دندان‌ها به جای اصلی خود مورد استفاده قرار می‌گیرند. اگر از این ابزارها به خوبی استفاده شود احتمال بازگشت دندانها و تخریب نتیجه درمان ارتودنسی وجود نخواهد داشت.

دو نوع نگهدارنده وجود دارد:

• نگهدارنده‌ هاولی: این نوع از نگهدارنده از فلز و آکرلیک ساخته شده است. آکرلیک روی سقف دهان قرار گرفته و سیم‌ها دندان‌های قدامی را در برمی گیرند

• انواع دیگر نگهدارنده‌ها پلاستیکی هستند که روی دندان قرار می‌گیرند و مانند یک الاینر نامرئی عمل می‌کنند.

نگهدارنده‌های دائمی به پشت دندان‌ها متصل شده و یا به کمک چسب به دندان می‌چسبند. معمولاً برای دندان‌های قدامی پایینی از این نگهدارنده‌ها استفاده می‌شود، چرا که احتمال این وجود دارد که دندان‌ها دوباره به جایگاه پیشین خود برگردند.

در برخی از موارد ارتودنتیست پیشنهاد می‌کند که به صورت همزمان از دو نوع دائمی روی دندان‌های قدامی پایینی و الاینر های شفاف روی قوس تحتانی استفاده شود

ابزار اسپلینت در ارتودنسی

این ابزارها یا  در فک بالا و یا فک پایین قرار می‌گیرند و به فک کمک می‌کنند که به درستی بسته شود. به‌عبارتی این وسیله برای اصلاح اکلوژن (برهمایی دندان‌ها) و نتیجه آن که  کمک به درمان اختلال مفصل گیجگاهی فکی استفاده می‌شود. این اختلال خود باعث درد و اختلال عملکرد عضلات درگیر در حرکت فک خواهد شد.

ابزار درمانی هر چه باشد، بسیار مهم این که فرد دستورالعمل‌های بهداشتی و پزشکی را به خوبی اجرا کند تا بهترین نتیجه به دست آید.

بهترین زمان برای شروع درمان ارتودنسی

درمان معمولاً بین سنین ۱۲ تا ۱۳ سال آغاز می‌شود. در این زمان دندان‌های دائمی کاملاً بیرون آمده و به خوبی رشد کرده اند.

اگر مشکلات دندانی تا این سن پدیدار نشده باشد، بعد از این زمان هم می‌توان درمان را آغاز کرد. با این همه تعیین بهترین زمان برای شروع ارتودنسی به معاینات بالینی مناسب، نتایج به دست آمده از عکس رادیولوژی و گرفتن سابقه پزشکی کامل بیمار بستگی دارد.

کودکان مبتلا به شکاف کام و شکاف لب، پیش از سر بر آوردن دندان‌های دائمی باید درمان‌های ارتودنسی را آغاز کنند. پیش از اینکه درمان ارتودنسی آغاز شود باید فرد بهداشت دهان و دندان را به شیوه خوبی رعایت کرده باشد. زمانی که ابزارهای ارتودنسی در دهان قرار می‌گیرند، احتمال بیشتری وجود دارد که غذا بین دندان‌ها گیر کند. بنابراین افراد در طی فرایند درمان باید دقیق‌تر مسواک زده تا از بروز پوسیدگی در حین درمان جلوگیری به عمل آید

اما اگر فرد بهداشت دهان و دندان را رعایت نکند، احتمال زیادی وجود دارد که در طی فرایند درمان دچار پوسیدگی دندان شود. در طی فرایند درمان پزشک از بیمار می‌خواهد که غذاهای شیرین و دیگر مواد غذایی که منجر به پوسیدگی دندان می‌شود را مصرف نکند.

تا چه سنی می توان درمان ارتودنسی را انجام داد؟

افراد بزرگسال در هر سنی که باشند برای بهبود وضعیت ظاهری و اصلاح مشکلات دندانی که سال‌ها با آن دست به گریبان بودند، می‌توانند ارتودنسی را انجام دهند. برخلاف تصور عامه مردم شروع درمان در بزرگسالی باعث کاهش سرعت روند درمان نخواهد شد.

با این همه در این سن موانعی هم وجود دارد که ممکن است باعث شود در روند درمان اختلالاتی ایجاد شود، این موانع عبارتند از:

• بیماری‌های لثه: پیش از شروع درمان ارتودنسی باید این بیماری‌ها درمان شوند و همین باعث تاخیر شروع فرایند درمان خواهد شد.

• از دست رفتن استخوان: استخوان‌ها در بزرگسالی به اندازه استخوان‌های کودکان به راحتی ریمدل نمیشوند..

• اقدامات دندان پزشکی قبلی: پر کردن دندان، روکش دندان و دیگر کارهای دندانپزشکی در بزرگسالان بیش‌تر از کودکان انجام می‌شود و همین باعث بروز مشکلاتی در فرد خواهد شد و گاهی هم حرکت دندان‌ها را آهسته‌تر از قبل خواهد کرد.

تشخیص موارد ارتودنسی

پزشک متخصص ارتودنسی وضعیت دندان‌های فرد را بررسی کرده و به بیمار خواهد گفت که در صورت عدم درمان چه اتفاقی برای دندان‌های فرد خواهد افتاد.

ارزیابی متخصص ارتودنسی از وضعیت دهان و دندان موارد زیر را شامل می‌شود:

• گرفتن سابقه کامل پزشکی و وضعیت سلامت دندان‌ها

• انجام معاینه بالینی دندان‌ها

• گرفتن عکس رادیولوژی اشعه ایکس از دندان‌ها و فک

• ساختن مدل‌های گچی از دندان‌ها

بعد از انجام این ارزیابی‌ها پزشک می‌تواند بهترین روش درمانی را انتخاب کند.

درمان ارتودنسی چه مدت طول می‌کشد؟

به‌طور متوسط روند درمان ارتودنسی ۲۴ ماه طول می‌کشد. برای برخی از بیماران این مدت زمان کم‌تر از ۱۲ ماه و برای برخی دیگر تا ۳ سال طول می‌کشد.

توجه داشته باشید که هر بیمار بسته به وضعیت دندانی خود نیازمند مدت زمان خاصی برای روند درمان ارتودنسی است و نمی‌توان یک مدت زمان مشخص را برای همه بیماران تعیین کرد. پزشک در مورد عواملی که روی مدت زمان درمان اثر خواهند گذاشت با بیمار صحبت خواهد کرد، این عوامل عبارتند از:

نوع درمان

همان‌طور که گفته شد، درمان‌های ارتودنسی متفاوتی وجود دارد و بر حسب روش پیشنهادی مدت زمانی که روند درمان طول می‌کشد، متفاوت  خواهد بود

سن

بیماران جوان – نوجوانان و کودکان – سریع‌تر از بزرگسالان به نتیجه می‌رسند، چرا که در آنها استخوان فک هنوز در حال رشد است و همین تغییر مکان دندان‌ها را آسان‌تر می‌کند. این موضوع به این معنی نیست که همه بزرگسالان باید تا ۲ سال و یا بیشتر از بریس و یا دیگر ابزارها استفاده کنند. عوامل دیگری هم وجود دارد که روی روند درمان موثری است.

شدت عارضه

عامل ضروری تعیین کننده دیگر شدت مشکل ارتودنسی است. فاصله بین دندانی خفیف و یا به هم ریختگی دندان‌ها در یک سال یا کم‌تر درمان می‌شوند، در حالی که موارد شدیدتر نیازمند صرف زمان طولانی‌تری است.

همکاری بیمار

برای اینکه دندانپزشک مطمئن شود که روند درمان ارتودنسی موفقیت آمیز خواهد بود، بیمار باید با پزشک همکاری لازم را داشته باشد. بیمار باید بهداشت دهان و دندان را رعایت کرده و برای انجام معاینه و تغییرات روند درمان در زمان‌های تعیین شده به پزشک مراجعه کند.

 

لینک منبع : مجله لوکان